روش هاي ياد دهي و يادگيري در روند تدريس
روشهای یاددهی- یادگیری در برنامه درسی فارسی
این برنامه برای آموزش و تقویت مهارت های زبانی و ادبی، تفکر، گسترش گنجینه لغات، شناخت بهتر اطراف و ایجاد ذوق ادبی در دانش آموزان روش های زیر را مؤثر می داند. لازم به توضیح است که روش های زیر جنبه ی توصیه ای و پیشنهادی دارد و مدارس و معلمان و دست اندر کاران آموزشی می توانند از دیگر روش ها و فعالیت های مناسب با برنامه نیز استفاده کنند:
1-روش پرسش و پاسخ: همانطور که از نام این روش بر می آید، در این روش معلم پرسش های مناسبی را تهیه و آماده می کند و آن ها را به گونه ای در کلاس به کار می گیرد که دانش آموزان به سمت اهداف برنامه و درس هدایت شوند. در این روش معلم می تواند پرسش هایی فی البداهه نیز جهت تکمیل یادگیری طرح کند. نکته ی مهم این است که مدیریت و هدایت دانش آموزان و تنظیم زمان برای پاسخ به پرسش باید مورد توجه باشد.
این روش مهارت هاتی گوش دادن، گفتن، نقد و تحلیل و حافظه شنیداری و قدرت بیان را تقویت می کند و اگر از نتایج بحث ها هم گزارشی تهیه شود، به تقویت چهار مهارت زبانی خواهد انجامید.
2-روش بحث گروهی: درصورتیکه پرسش و پاسخ از حالت دوطرفه بین معلم و دانش آموز یا دانش آموز و دانش آموز در آید و معلم موضوع مشخصی را در کلاس طرح کند تا دانش آموزان در باره ی آن با هم مشورت و اندیشه کنند، روش بحث گروهی به کار گرفته خواهد شد. این روش از جمله روش های فعال و مشارکتی در امر آموزش به شمار می رود. بنابراین دانش آموزان در گروه های مختلف طبقه بندی می شوند و با هدایت معلم به بحث و گفت و گو می پردازند. اهمیت این روش با توجه به ماهیت زبان و ادبیات فارسی زمانی روشن می شود که نمایندگان هر گروه نظر خود را بین می کنند و ضمن گوش دادن به اظهارات دیگر گروه ها، به نقد و تحلیل نیز تسلط می یابند. گروه بندی مناسب، کنترل زمان، هدایت و رهبری گروه ها، طرح موضوعات مناسب و ... از جمله شرایط اساسی برای به کارگیری این روش است.
3-ایفای نقش، قصه گویی و نمایش خلاق:در دوره ی راهنمایی به وی‍ه در کتاب فارسی به خوبی می توان از نمایش و قصه گویی مناسب با سن نوجوانی استفاده کرد. برخی از دروس به گونه ای سازمان دهی شده اند که با هدایت معلم می توان مفاهیم مورد نظر را به صورت عینی و محسوس به نمایش گذاشت.
این روش ها چناچه با بحث و تبادل نظر و ارزشیابی در کلاس توأم شود، می توان عالی ترین اهداف موزش زبان و ادب فارسی را محقق کند. بخشی از این اهداف عبارتند از: ایجاد برقراری ارتباط انسانی و عاطفی، نظم بخشی به افکار و گفتار، پرورش قوه تفکر، استنتاج، رشد و شکوفایی خلاقیت و استعدادهای زبانی و ادبی.
4-روش گردش علمی: در این روش معلم برای آشنایی بیش تر دانش آموزان با آثار تاریخی و ادبی و زبانی آن ها را به بیرون از کلاس می برد تا از نزدیک به مشاهده بپردازند. دانش آموزان با توضیح دیده ها و شنیده های خود به صورت گفتاری و نوشتاری به پرورش و تقویت مهارت های زبانی وادبی خود دست می یابند. می توان از آن ها خواست تا گزارش تهیه کنند. یادداشت برداری کنند، اطلاعات حاصله را طبقه بندی کنند و زیبایی های مشاهده شده را وصف کنند و یا آن ها را به تصویر بکشند تا بدین ترتیب به پاره ای از مهارت های نگارشی تسلط پیدا کنند.
5- روش تفکر استقرایی: از آن جا که تفکر پیوندی ناگسستنی با هر کدام از مهارت های زبانی و ادبی دارد و در روش استقرایی هم تفکر در یک روند متوالی، از آسان به پیچیده سازمانددهی می شود، استفاده از این روش می تواند یک فرایند یادگیری مؤثری را تا حصول نتیجه در دانش آموز ایجاد کند. در جریان تفکر، دانش آموزان اطلاعاتی جمع آوری می کنند و آن ها را طبقه بندی می کنند و به تفسیر و کشف ارتباط بین یافته های خود می پردازند. از این روش می توان در آموزش نکات املایی، انشایی و در دستور زبان استفاده کرد.
6- بدیعه پردازی: با توجه به این که زبان و ادبیات فارسی ماهیتأ با خلق و آفرینش و تولید اندیشه های بدیع ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ دارد، از این روش ممممی توان برای آموزش انشا و نگارش خلاق استفاده کرد. بر اساس این روش دانش آموزان با بحث کردن در باره ی موضوع انشا، قیاس کردن، بیان احساسات خود و ... به تفکر خلاق و پرورش عواطف دست می یابند.
7- روش حل مسئله: در این روش مسئله ای مطرح می شود که می تواند از گرفتاری قهرمان قصه شروع شود. دانش آموزان به توصیف و تبیین مسئله می پردازند، راه حل یا راه حل هایی برای آن پیدا می کنند. پس از بحث و گفت و گو، معلم نظرات خود را درباره ی حل مشکل قهرمان داستان ارائه می دهد. دانش آموزان به بررسی علت وقوع حوادث در قصه ها می پردازند و ارتباط علت و معلولی وقایع را کشف می کنند؛ ایده ها و نظرات و نظرات مختلف را به یکدیگر مربوط و مقایسه می کنند و نتایج داستان ها را پیش گویی می کنند. مطالب ذکر شده می تواند در دو گونه ی بیانی یعنی گفتاری و نوشتاری مطرح شود. در دوره ی راهنمایی می توان از دانش آموزان خواست تا درباره ی شنیده ها و یا خوانده های خود به قضاوت و داوری بپردازند.
8- روش واحد کار: از این روش می توان برای آموزش انشا و فعالیت های خارج از کلاس استفاده کرد. بدین ترتیب که شاگردان بر اساس موضوعات تعیین شده به صورت گروهی یا فردی به دنبال جمع آوری اطلاعات در خارج از کلاس می روند و گزارشی تهیه می کنند سپس این گزارش را در کلاس عرضه می کنند. موضوعاتی از قبیل سرگذشت شاعران، نویسندگان، شخصیت های علمی، اجتماعی و مذهبی، می تواند برای استفاده از این روش مورد نظر باشد. این روش می تواند برای تقویت حس پژوهش و تقویت مهارت های جستجو گری مؤثر باشد.
9- روش کارآیی تیم: دانش آموزان را به گروه هایی تقسیم می کنند و هر یک از اعضای گروه تکلیف مشخص شده را به طور انفرادی می خواند، بعد به سوالهای آزمون که در اختیار او قرار می دهند، پاسخ می دهد؛ سپس در گروه نیز درباره ی پاسخ های خود گفت و گو می کنند و دلائل انتخاب یا رد آن را ارزیابی می کنند. در مرحله ی بعد، کلید سوالها در اختیار دانش آموز قرار می گیرد و اعضای گروه درک عمیقی از بهترین پاسخ بدست می آورند. بعد از آن اعضای گروه پاسخ های فردی و گروهی را نمره گذاری و نمره ی مؤثر بودن یادگیری محاسبه می کنند. از این روش در کلاس های فارسی و در تدریس حوزه های مخلف از قبیل متن درس ها، انجمن تمرین ها، املا و انشا، دستور و آرایه ها می توان بهره گرفت.
10- روش تدریس اعضای تیم: این طرح، این امکان را می دهد که مقدار زیادی از موضوع درسی طی یک دوره زمانی کوتاه با مطالعه گروه، تحت پوشش قرار گیرد. در انتخاب متن مورد تدریس باید در نظر داشت که متن به بخش های مستقل از یکدیگرقابل تقسیم باشد. بخش ها نیز از نظر طول و دشواری تقریبأ برابر باشند. دانش آموز یک بخش از موضوع تعیین شده را مطالعه می کند، سپس با همتاهای خود که مسئول بخش مشترکی هستند، دور هم جمع می شوند و برای رفع اشکال های خود تبادل نظر می کنند. سپس به گروه خود بر می گردند و به ترتیب از اول بخش تا آخر بخش را به نوبت تدریس می کنند.
11- روش قضاوت عملکرد: در این طرح درک روشنی از معیارها، آنان را قادر می سازد تا درباره ی کیفیت کار خویش قضاوت کنند. در این صورت می توانند تا حدودی از ارزیابی کارشان توسط دیگران بی نیاز شوند. سپس هر شخص کار خویش را ارائه می دهد. اعضای گروه، کار هر فرد را با دیگری و با معیارهایی که فرا گرفته اند، مقایسه می کنند. هر فرد انتقادهایی را که به کارش شده است، دریافت می کند؛ مثلاًًً معلم از دانش آموزان می خواهد تا ویژگی های یک شعر خوب را بیان و جمع بندی کنند.پس از بیان نظرات مختلف توسط گروه ها، معلم معیار های علمی را ارائه می دهد و بدین ترتیب آنها عملکرد خود را مورد تجدید نظر و ارزیابی قرار می دهند.
12-روش روشن سازی طرز تلقی: اولین مرحله در روشن سازی طرز تلقی، به فراتگیران کمک می کند تا آنان با پاسخ دادن به یک سؤال و یا تکمیل یم جکله، طرز تلقی خود را ارزیابی کنند، سپس فراگیران دور هم جمع میشوند تا این طرز تلقی را بررسی کنند و به کمک شرایط شناخته شده و اطلاعاتی که در اختیار دارند، روی بهترین طرز تلقی به توافق برسند، سپس هر فرد پاسخ خود را ارئه می دهد تا ارزیابی شود. طرز تلقی افراد پس از بحث نیز ارزیابی می شود تا مشخص شود که آیا تغییری رخ داده است یا خیر. بنابرای ن، این روش فراگیران را قادر می سازد که کشف کنند: «آیا طرز تلقی شان بر یک پایه ی محکم از حقایق، اطلاعات و منطق استوار است؟ »
روش های خواندن
الف- روش بلند خوانی: بلند خوانی در شروع خواندن روشی مؤثر است؛ زیرا در آن از دو فرایند ادراکی یعنی تمیز شنیداری و تمیز بصری استفاده می شود اما در دوره ی راهنمایی با توجه به آموزش های دوره ابتدایی و ویژگی های شناختی دانش آموزان بهتر است از شیوه های مختلف صامت خوانی استفاده شود. این روش برای تند خوانی و مطالعه ی صحیح مفید است.
ب- روش صامت خوانی: روش هایی که در زیر می آید بیش تر مبتنی بر صامت خوانی اند:
1-دقیق خوانی: در این نوع خواندن دانش آموز به درک کامل متن خواندنی و نگه داری آن به طور منظم در حافظه می رسد. او به افکار اصلی نویسنده پی می برد؛ به ارتباط بین مطالب می پردازد؛ خلاصه ی متن را بیان می کند و از آن نتیجه گیری می کند. معلم برای سنجش این نوع خواندن صامت می تواند سؤالاتی از متن بپرسد که مفاهیم متن را مورد سنجش قرار دهد.
2-خواندن تجسّسی: هدف این نوع خواندن درک عمیق تر، تحریک حس کنجکاوی و مشارکت فعالانه در مطالعه است. برای رسیدن به اهداف مذکور لازم است قبل از مطالعه سؤالاتی از متن انتخاب شود تا از این طریق ذهن دانش آموز هنگام مطالعه به سمت یافتن پاسخ ها هدایت شود.
3-خواندن انتقادی: در این روش دانش آموزان متن در سرا مطالعه می کنند، سپس در باره ی ویژگی های متن و نوع نوشته و سبک نویسنده یا شاعر و قالب درس بحث و گفت و گو می کنند و در پایان نظر نهایی خود را نسبت به متن خوانده شده ارائه می دهند. در این روش، دانش آموز به تجزیه و تحلیل مطالب، ارزش گزاری و قضاوت مطالب و برقراری ارتباط بین جوانب مختلف مطالب می پردازد.
4-خواندن التذاذی: خواندن برای درک زیبایی ها، روش مؤثری برای پرورش حس زیبایی شناسی و تقویت ذوق ادبی است. بهتر است دانش آموز بیش تر به دنبال یافتن زیبایی های موجود در نثر و شعر باشد؛ مانند یافتن تشبیهات، ضرب المثل ها، وزن و قافیه، موسیقی موجود در شعر و ...
باتوجه به این که یکی از اهداف آموزش زبان و ادبیات فارسی تلطیف عواطف والتذاذ ادبی است، در متون هنری و ادبی مانند اشعار برتر و متن های تآثیرگذار داستانی و ادبی به این نوع خواندن تآکید می شود. معلم می تواند به تناسب سر فصل ها و عناوین دروس قطعات زیبایی از نظم و نثر را انتخاب و در کلاس با لحن و آهنگی مناسب قرائت کند. در این نوع خواندن درک مطلب هدف نیست؛ بلکه باید متونی ارائه شود که با آن التذاذ و پرورش ذوق ادبی عملی شود.
5-خواندن مروری( کل خوانی): در این شیوه، خواننده با اندکی تورق برای به دست آوردن اطلاعات مهم و مرور سریع نوشته ها در کمترین زمان، عناوین اصلی و واژگان کلیدی را از نظر می گذراند تا با ساختار کلی اثر آشنا شود.